Βασικός μεταβολισμός είναι οι ημερήσιες μας ενεργειακές ανάγκες (μονάδα μέτρησης kcal ή kjoule) σε κατάσταση ηρεμίας. Με απλά λόγια είναι οι θερμίδες που χρειάζεται ο οργανισμός μας για να συντηρηθεί σε κατάσταση απόλυτης ηρεμίας χωρίς καμία σημαντική καταπόνηση. Η μέτρηση γίνεται αναλύοντας τα αέρια της αναπνοής (ο εξεταζόμενος καλείται να εισπνεύσει και να εκπνεύσει για μερικά λεπτά σε μια συσκευή όντας απολύτως ήρεμος). Ιδανικά ο έλεγχος πρέπει να πραγματοποιηθεί πρωί προ γεύματος και λήψης καφέ και πριν από κάθε σωματική δραστηριότητα.

Με τα αποτελέσματα αυτά καθορίζουμε το μεταβολικό προφίλ του εξεταζόμενου και αντίστοιχα παρεμβαίνουμε με οδηγίες διατροφής, άσκησης κτλ.

Ο Βασικός μεταβολισμός επηρεάζεται από ηλικία, φύλο, σύνθεση μάζας σώματος, δίαιτα, συχνότητα γευμάτων, άσκηση, παθολογική κατάσταση.

Ηλικία: Στα παιδιά ο βασικός μεταβολισμός είναι υψηλότερος, ειδικά στην εφηβεία. Μετά το 25ο έτος της ηλικίας ο βασικός μεταβολισμός φθίνει με ποσοστό 2% ανά 10ετια.

Σύνθεση Μάζας Σώματος: Ο λιπώδης ιστός έχει χαμηλότερη μεταβολική δραστηριότητα από τον μυϊκό. Επομένως σε αυξημένη συγκέντρωση λίπους έναντι μυϊκού ιστού ο βασικός μεταβολισμός φθίνει. Αντίθετα, σε αύξηση μυϊκού ιστού έναντι λιπώδους ο βασικός μεταβολισμός αυξάνεται.

Δίαιτα: Η συχνότητα των γευμάτων φαίνεται ότι αυξάνει τον βασικό μεταβολισμό. Σε νηστεία και σε εξαντλητικές δίαιτες ο βασικός μεταβολισμός φθίνει.

Παθολογικές Καταστάσεις: Λοιμώξεις, πυρετός, ενδοκρινικές διαταραχές (θυρεοειδοπάθειες κ.τ.λ.) επηρεάζουν κατά περίπτωση τον βασικό μεταβολισμό.

Άσκηση: Με την κατάλληλη άσκηση προσαρμοσμένη πάνω στον αθλούμενο μπορεί να επιτευχθεί αύξηση του βασικού μεταβολισμού ακόμη και για 36 ώρες μετά το πέρας.